Als pedagoog en jeugdzorgwerker is het belangrijk om een gezin dat leeft in armoede te benaderen op een manier die aansluit bij hun specifieke situatie en er voldoende aandacht wordt besteed aan de armoede. Het heeft namelijk geen zin om met samen met een ouder een hulpverleningsplan op te stellen over hoe een ouder bijvoorbeeld meer structuur kan bieden aan het kind, als een ouder alleen maar bezig is met het feit dat er eten moet zijn en zij nog niet weet waar ze het vandaan moet halen.
We geven hier geen vaste benadering en zeggen ook niet dat dit de enige goede manier is, wel geven we inhoudelijke informatie en tips over hoe gezinnen die leven in armoede te kunnen helpen, begeleiden en ondersteunen.

Voor het omgaan met gezinnen die leven in armoede, hebben wij literatuuronderzoek verricht naar de presentiebenadering. De kern van deze benadering zullen wij behandelen op deze website, hopende jullie als pedagogen en jeugdzorgwerkers conrete handvatten te geven over hoe je een gezin kunt ontmoeten en kunt aansluiten bij de specifieke situatie zie zich afspeelt.

Inleiding en achtergrondinformatie
De presentiebenadering van Andries Baart is ontstaan door onderzoek te doen in een buurtpastoraat in oude stadswijken. Het onderzoek bestond uit het radicaal meeleven met de zwakste buurtbewoners van die wijken. Hiermee worden vooral problematieken bedoeld als armoede, multicultureel leven, verminderde sociale cohesie, verslaafden enz. Andries Baart heeft de beschrijving van de omgang van de buurtpastoraat zo nauwkeurig mogelijk proberen omschrijven tot een theorie – de presentiebenadering. Deze theorie concentreert zich op wat men feitelijk doet.

Methodische kenmerken van de presentiebenadering:
1. Beweging, plaats en tijd
De presentiebenadering bestaat niet uit het werken vanachter een bureau of een kantoor. In plaats daarvan gaat de hulpverlener naar een client toe. Hij stemt zich af op het leefritme van de client. Het gaat om het aansluiten en kunnen inleven in de leef- en belevingswereld van de client. Voor een pedagoog die te maken heeft met kinderarmoede, betekent dit dat je je eerst gaan orienteren in de leef- en belevingswereld van de client. Hoe verloopt het dagelijks leven? Hoe doet dit gezin boodschappen? Hoe gaan ze met elkaar om? Welke krachten zie ik? Hoe kan ik contact maken en een relatie met hen opbouwen? Blanco in een gezin stappen.

2. Ruimte en begrenzing
Binnen de presentiebenadering is de hulpverlener niet enkel aanspreekbaar voor 1 type probleem of hulpvraag. De kenmerken wat betreft een brede inzetbaarheid en gespecialiseerd zijn in het ongespecialiseerde. Hiermee wordt bedoeld dat je als hulpverlener niet gespecialiseerd bent in één methode of handelingswijze, maar juist dat je kunt aansluiten bij die cliënt en kijken wat deze nodig heeft. Als pedagoog/jeugdzorgwerker in een gezin met armoede houdt dit concreet in dat je aandacht hebt voor de armoede en kijkt hoe je het gezin hierin kunt ondersteunen en kunt begeleiden in het omgaan hiermee. Maar daarnaast ook aandacht blijft houden voor al het andere. Bijvoorbeeld hoe het op school gaat met het kind, hoe de omgang met leeftijdsgenoten is en waar je daarin kunt ondersteunen.

3. Aansluiting
Bij de presentiebenadering staat nauwe aansluiting bij de leefwereld en de levensloop van de betrokkenen centraal. De hulpverlener is een deel in het leven van de cliënt. Juist omdat het alledaagste centraal staat en daarin aangrijpingspunten ontdekken en daarop ingaan. Vooral geen hulpverlenende gesprekken voeren maar het ‘gewoon’ met elkaar optrekken en daar doorheen ernstige zaken aansnijden.

‘Afgrijselijke kindermishandeling ter sprake krijgen onder een patatje’ (Andries Baart, 2003). Er wordt samen met een cliënt gezocht wordt naar hoe hij tevreden kan leven, naast al het bestaande en datgene wat er speelt - o.a. dus ook de armoede die speelt. Ga als pedagoog/jeugdzorgwerker met het gezin in gesprek om te kijken wat je voor hun kunt betekenen op dit gebied.

4. Afstemming en openheid
Afstemming wordt binnen de presentiebenadering gezocht in het feit dat er geen vooraf opgestelde doelen zijn, maar dat de doelen samen met de cliënt gezocht worden gaandeweg het contact met de hulpverlener. Er is sprake van een open agenda, die door de cliënt mag ingevuld worden. Maar daarnaast is er ook openheid van de hulpverlener – juist het niet weten maar je laten verrassen, je oordeel ‘parkeren’. De betekenis van het leven van de cliënt goed tot je door laten dringen. Ook echtheid van de hulpverlener is van belang. Zeggen wie je bent, wat je komt doen en waar je voor staat. Voor de pedagoog/jeugdzorgwerker die te maken krijgt met armoede, houdt dit concreet in dat er in het hulpverleningsplan voldoende openheid, ruimte en aandacht is voor de armoede en hoe het gezin hiermee om kan leren gaan. Niet direct van start willen gaan met de andere problematieken die spelen, maar begin bij de basis. 

5. Betekenis
De betekenis van de presentiebenadering is met name van waarde voor mensen die minder sterk in de maatschappij staan. Erkenning van deze groep mensen staat centraal. Ook hun mogen er zijn, met hun verhaal.

Naast de presentiebenadering is het als pedagoog en jeugdzorgwerker ook van belang om vanuit de ogen van de kinderen en jongeren te kijken en sterk bij te dragen aan bepaalde aspecten van de ontwikkeling. Bijvoorbeeld door de jongeren mee te laten parciticperen door bijvoorbeeld georganiseerde activiteiten en te zorgen dat zij ook 'ergens bij kunnen horen'. Belangrijk is het voor de pedagoog en de jeugdzorgwerker om te vertrekken vanuit de beleving van het kind, welke krachten een kind al in zich heeft en van daaruit te werken aan andere factoren - bijvoorbeeld hoe het kind meer kan participeren in een sociale omgeving.

Samengevat is het voor de ontwikkeling van kinderen die leven in armoede belangrijk om, naast écht aandacht voor ze te hebben - te luisteren - erkenning te geven en rekening te houden met de armoede en aandacht te besteden aan de sociale en financiele situatie van het gezin - aandacht te besteden aan de wijze waarop ouders met deze situatie omgaan. Het is van belang om ouders te ondersteunen in het versterken van hun veerkracht of het psychologisch kapitaal. Dit kan helpen om zo gunstig mogelijke voorwaarden te scheppen voor een goede ontwikkeling van het kind in armoede.

De voornaamste handvatten op een rijtje:
- Luisteren naar de ander, aansluiten bij het verhaal
- Erkenning geven, de ander mag er écht zijn
- Inleven in het dagelijks leven en de belevingswereld door zelf mee te doen.
- Contact te maken en daarmee een relatie opbouwen met het gezin, zodat je echt weet wat er speelt en waar zij tegenaan lopen
- Kijken door de ogen van het kind, de ouder
- Kijken welke krachten er in het gezin en in de omgeving aanwezig zijn, zodat deze ingezet kunnen worden
- Versterken van het zelfrespect
- Het stimuleren van een gezin om geen slachtofferrol aan te nemen, maar een balans te zoeken in hoe ze op een positieve manier kunnen leven en inzicht kunnen krijgen in hoe ze bepaalde zaken kunnen aanpakken
- Ondersteunen in het helpen versterken van de sociale contacten door een omgeving te creeren waarin de mensen zich veilig en geaccepteerd kunnen voelen om wie ze zijn. Geen schaamte!